Aby wyjaśnić jak reguluje się prawa autorskie w przypadku umowy o pracę oraz umowy B2B, należy zacząć od wyjaśnienia czym są prawa autorskie, jaki jest katalog tych praw oraz kim jest twórca.
Czym są prawa autorskie?
Prawa autorskie chronią utwór. Czym jest utwór? To każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Prawa autorskie przysługują twórcy z mocy samego prawa, nie jest więc konieczne dopełnienie w tym zakresie formalności.
Twórca – kto to taki?
Według ustawy o prawie autorskich i prawach pokrewnych twórca to osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku – właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. W tym miejscu warto podkreślić, że twórców, którzy zdecydowali się udostępniać swoje utwory anonimowo, również chroni prawo autorskie.
Jak dzielimy prawa autorskie?
Prawa autorskie dzielimy na prawa autorskie osobiste i majątkowe. Katalog autorskich praw osobistych nie jest zamknięty, ustawodawca wyszczególnił kilka takich jak:
– prawo do autorstwa utworu
– prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo
– prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania
– prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności
– prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu
Należy mieć na uwadze, że autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a więc nie można się ich zrzec lub zbyć na rzecz osoby trzeciej. Prawa autorskie majątkowe obejmują wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Prawa autorskie w umowie o pracę.
Tak jak wyżej zostało wspomniane – autorskie prawa osobiste są niezbywalne, autor może jedynie upoważnić osoby trzecie do wykonywania tych praw. Nawet w momencie przeniesienia autorskich praw majątkowych, pracownik może skorzystać z prawa do autorstwa utworu i żądać podpisania go swoim nazwiskiem. Regulowanie kwestii praw autorskich – przeniesienie lub korzystanie z nich – może dotyczyć jedynie praw majątkowych.
Czy prawa autorskie muszą być zawsze regulowane w umowie o pracę? Otóż nie.
Na podstawie przepisów art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron, jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej.
Oznacza to, że w sytuacji, gdy nie zostało to w inny sposób uregulowane w zawartej z pracownikiem umowie, pracodawca nabywa autorskie prawa majątkowe do utworu stworzonego przez pracownika w ramach stosunku pracy, w momencie przyjęcia utworu.
Nabycie autorskich praw majątkowych do utworu stworzonego przez pracownika na podstawie art. 12 ustawy jest jednak możliwe w przypadku, gdy wykonywanie utworów należy do obowiązków pracownika wynikających z zawartego stosunku pracy. Nie dotyczy to jednak praw autorskich osobistych.
Jak regulować kwestie praw autorskich w umowach o pracę?
Przykłady:
– można zawrzeć określone postanowienia w umowie o pracę – np. pracodawca może korzystać z utworów w ramach licencji
– kwestie praw autorskich może regulować osobna umowa
– w przypadku braku regulacji stosuje się przepisy ustawy
Co z własnością przedmiotu, na którym utrwalono utwór? Jeżeli w umowie nie pojawił się żaden zapis na ten temat, pracodawca z chwilą przyjęcia utworu, nabywa własność przedmiotu.
Czym jest przyjęcie utworu?
Jest to czynność faktyczna w postaci przekazania utworu.
Należy pamiętać, że jeśli pracodawca przez 2 lata od daty przyjęcia utworu nie przystąpi do rozpowszechniania go, twórca ma prawo wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu z tym skutkiem, że po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do twórcy. Umowa o pracę może jednak inaczej regulować te kwestie, dlatego trzeba mieć na uwadze postanowienia umowne, mające pierwszeństwo przed ustawą.
Podsumowując, przeniesienie praw autorskich w ramach stosunku pracy następuje z mocy samego prawa, gry pracodawca oraz pracownik nie uzgodnili innych postanowień w tym zakresie, a utwór jest tworzony w ramach obowiązków pracowniczych, uregulowanych w umowie o pracę.
Prawa autorskie w umowie B2B.
W przypadku umów B2B sprawa wygląda zupełnie inaczej. W umowach powinno uregulować się kwestie przeniesienia praw autorskich, wynagrodzenia za przeniesienie tych praw oraz pól eksploatacji. W umowach z programistami ważne jest uregulowanie praw autorskich dotyczących zarówno programu komputerowego, jak i innych elementów oprogramowania takich jak grafiki, layouty, bazy danych. Nie bez znaczenia jest również kwestia praw osobistych.
Co, jeśli w umowie nie ureguluje się kwestii praw autorskich? Wtedy autorskie prawa majątkowe przysługują twórcy, a kontrahent nie ma możliwości korzystania z utworu, rozpowszechniania go, kopiowania.
Z praktyki biznesowej wynika, iż nieuregulowanie kwestii prawa autorskich w umowie jest wysoce ryzykowaną sytuacją. Jeżeli strony nie uregulują kwestii dotyczącej przeniesienia prawa autorskich, można twierdzić, iż w takiej sytuacji zawarto umowę licencyjną, czyli zgodę na korzystanie z danego utworu w zamian za odpowiednie wynagrodzenie. Jednak licencja może być ograniczona czasowo.
Przeniesienie praw autorskich lub licencja – jaka jest różnica?
Umowa o przeniesienie praw autorskich obejmuje różne typy umów nazwanych, np. darowizna, umowa sprzedaży i nienazwanych. Umowa jest zawierana pomiędzy osobą uprawnioną do rozporządzania utworem, czyli najczęściej twórcą, a osobą trzecią. Umowa o przeniesienie praw autorskich może dotyczyć utworu istniejącego lub przyszłego, może być odpłatna lub nieodpłatna.
Co ważne, umowa ta musi być sporządzona w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Skutkiem tej umowy jest przeniesienie autorskich praw majątkowych do danego utworu. O czym warto pamiętać, zawierając umowę o przeniesieniu praw autorskich? Należy wyraźnie wskazać dzieło, którego ta umowa dotyczy i wskazać pola eksploatacji. Brak precyzyjnego określenia przedmiotu umowy może spowodować, że nie dojdzie w ogóle do przeniesienia praw autorskich. Zgodnie z art.41 ust.2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych umowa przenosząca prawa autorskie obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione.
Zasadą jest, że przeniesienie praw autorskich jest nieograniczone czasowo. Jednak przepisy nie zabraniają sporządzenia umowy i wskazania w tej terminu obowiązywania.
Umowa licencyjna jest zawierana pomiędzy podmiotem uprawnionym, posiadającym autorskie prawa majątkowe, czyli licencjodawcą, a licencjobiorcą. Licencja polega na upoważnieniu do dokonywania czynności prawnych i faktycznych przysługujących licencjodawcy. Licencja jest więc zgodą na korzystanie z utworu na wymienionych w umowie polach eksploatacji z określeniem zakresu, miejsca i czasu tego korzystania.
Umowa licencyjna, w porównaniu do umowy o przeniesieniu praw autorskich, nie powoduje zmiany podmiotu praw autorskich. Co więcej, licencja jest umową czasową – jeśli w umowie nie określono czasu jej obowiązywania, domniemywa się, że została zawarta na okres 5 lat i ogranicza się do terytorium Polski.
Korzystanie z utworu może polegać na:
– sporządzeniu kopii utworu w jakiejkolwiek postaci
– wprowadzaniu do obrotu oryginału i kopii utworu
– najmie lub dzierżawy egzemplarzy utworu
– udostępnianie dzieła
– wystawienia utworu
Radca prawny, Członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie (2012), doradca podatkowy członek Krajowej Izby Doradców Podatkowych (2004), absolwentka Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego (1998), studiów podyplomowych w dziedzinie prawa podatkowego w Szkole Głównej Handlowej (2000) oraz prawa nowoczesnych technologii na Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie (2016). Założycielka kancelarii Law&Technology.